زیدی اسمیت آخرهای جستاری با عنوان «خوشی» این جملات را نوشته:
«جولین بارنزِ نویسنده یک بار با اشاره به سوگ گفت ”همانقدر که میارزید درد دارد.“ درواقع این را یکی از دوستانش در نامهی تسلیتی برایش نوشته بود و جولین به همسر من گفته بود و همسرم به من. تا چند ماه این کلمات در ذهن هردوی ما حک شده بود، به همین وضوح و بیرحمی. همانقدر که میارزید درد دارد.»
سررسیدی که زیر دستمه و این فهرستهام رو توش مینویسم، از اینهاست که پایین هر صفحهاش یه جمله از یه فرد مشهور یا نسبتاً مشهور نقل شده. پایین صفحۀ سهشنبه، ۲۳ آبان، این جمله از گالیله نوشته شده: «شما نمیتوانید به یک نفر چیزی را که خودش از قبل نمیداند یاد بدهید. فقط میتوانید او را از آنچه میداند باخبر و آگاه کنید.»
چند روز پیش، دوست وبلاگنویسی که از دوست وبلاگنویس دیگری با من و اینجا آشنا شده بود، پیام داد و دربارۀ ویرایش و ویراستاری پرسید. راستش این اولین بار نبود که کسی دربارۀ ویرایش ازم میپرسید و بعید میدانم آخرین بار هم باشد؛ اما چیزهایی که در این گفتوگوها به میان میآید بیشتر دربارۀ فن و مهارت ویرایش است و کمتر دربارۀ حرفۀ ویراستاری. گفتم این متن را اینجا بنویسم تا هم چیزهایی را به خودم یادآوری کنم، هم با کسانی که دغدغهها و تجربههای مشابهی دارند، صحبت کنم. (هرچند شاید گذر خیلیهایشان به این زودی به اینجا نیفتد.)
«غلط ویرایش کنید، ولی یکدست ویرایش کنید.» این را دکتر یداله شکری چند سال پیش سر کلاس ویرایش صوری بهمان گفت. حرفی نبود که از همان وقت آویزۀ گوشم کنم و اتفاقاً تا چند بار خرابکاری به بار نیاوردم، اهمیت حرفش را نفهمیدم؛ اما از همان وقتی که شنیدم، تناقضی که در جمله وجود داشت کاری کرد که در خاطرم بماند.
چند ماه پیش کتاب نمادهای اسطورهای و روانشناسی زنان، نوشتۀ ژان شینودا بولن و ترجمۀ آذر یوسفی رو خریدم. میشه گفت کتاب دربارۀ تأثیر آرکیتایپها یا همون کهنالگوها بر شخصیت زنانه. چند روز پیش که داشتیم یه سری جنس به دیجیکالا سفارش میدادیم، گفتم توی سبد کتابهای این ماهم جفت این کتاب ـ یعنی نمادهای اسطورهای و روانشناسی مردان ـ رو هم بذارم. کتابی رو که اول این متن ازش حرف زدم، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان منتشر کرده. بااینکه به ویرایش این کتاب جداً انتقاد دارم، گفتم چون ترجمهاش نسبتاً خوب بوده و اصطلاحاتش برام جا افتاده، اون کتاب رو هم از همین نشر بگیرم. خب، دیجیکالا نداشتش؛ البته حق هم داشت. توی سایت کتابخونه ملی گشتم و دیدم اصلاً این نشر این کتاب رو منتشر نکرده.
نمیدانم دیگران چطور به موضوعات روزمرهشان نگاه میکنند، اما دیدگاههایی که به بیش از یک جنبۀ موضوع توجه میکنند و آن را از زاویۀ متفاوت میبینند، برای من جذابترند. همین باعث شده خودم هم برای به دست آوردن این دید تمرین کنم.
بارها گفتهام، چه انتظاری میشود داشت از نسلی که احساسات حقیقی اندکی را تجربه کرده است؟ انتظار دارید ما چهچیزی برای روایت داشته باشیم؟ چه تحفهای جز غرغرۀ روزمرگیهای شبیهبههممان داریم؟ نه انقلابی در کار بود، نه جنگ را دیدیم، نه در سازندگی راهمان دادند، نه پذیرفتند از پس اصلاح چیزی برمیآییم. نه طعم فقر واقعی را چشیدهایم، نه توانستیم ادعا کنیم شکمسیر هستیم. کی شبها را با عیش و مستی به روز رساندیم که روزش را با خوشی و کامخواری به شب رسانده باشیم؟
تیزی زندگیمان چاقوی میوهخوریای بود که با تیغۀ دندانهدندانهاش به بیدستوپاییمان پوزخند میزد و بهزحمت میتوانستیم با آن خیار خودمان را پوست بکنیم. حالا ببین چه مسخره با همان افتادهایم به جان پوستۀ زندگی… چه عبث! زخمی هم اگر خوردیم و دردی هم اگر کشیدیم، به همان بیمزگی بود.
راستهایمان از دروغهایمان توخالیتر. کاش هرچه بودیم، بهتمامی بودیم. روسپی یا پارسا، دلباخته یا دلزده، مؤمن یا کافر، بیمار یا تندرست، خجالتزده یا سرافراز، پیروز یا شکستخورده، کامروا یا ناکام، نجیب یا نانجیب، شاد یا غمزده، امیدوار یا ناامید… کاش بهجای اینهمه نیمخط، چند پارهخط داشتیم.
حالا بیواژگیمان دیدن دارد. پوست میاندازیم که واژه بزاییم. همهچیزمان همینقدر به هم بیربط است و همین است که لقلقۀ زبانمان شده: همهچیزمان به همهچیزمان میآید.
از همین متن پیداست که من هم یکی از همین گروه هستم. الکی جِز میزنم که واژههای خودم را پیدا کنم و از زنجیر کردنشان روایتهای خودم را بسازم. روایتهایی از همین چیزهایی که همهمان بارها دیدهایم و شنیدهایم و خواندهایم و تجربه کردهایم. من فقط یک راوی دیگر همانها هستم.
